Tối qua, BNB Chain đã phát hành testnet Layer 2, một blockchain tương thích với Máy ảo Ethereum (EVM) dựa trên OP Stack của Optimism. Các nhà phát triển kỳ vọng testnet opBNB sẽ đạt tốc độ 4,000 giao dịch/giây (tps) với phí 0.005 cent USD cho mỗi giao dịch. Tốc độ này tương tự tốc độ trên các blockchain như Arbitrum, gấp đôi BNB Chain và cao hơn đáng kể so với 30 tps của Ethereum.
Từ sớm, Binance đã nhận ra tầm quan trọng của việc xây dựng blockchain phi tập trung và DEX của riêng mình. Đầu năm nay, Coinbase cũng thông báo tung ra blockchain Layer 2 tên là Base. Xu hướng này cho thấy các sàn CEX đều cần DEX.
Trong quá khứ, các sàn CEX đã mất hàng tỷ USD từ các đợt tấn công liên tiếp: hack từ bên ngoài (Mt. Gox), dùng quỹ nội bộ sai mục đích (FTX) và mới nhất là bị pháp luật đàn áp (Binance và Coinbase). Trong khi đó, các sàn DEX ít bị ảnh hưởng bởi ba yếu tố này.
Tất nhiên, CEX vẫn rất quan trọng đối với những người dùng không muốn tự quản lý tài sản (self-custody) và đối với những nhà vận hành cần tuân thủ quyền tài phán. Để đáp ứng những nhu cầu đó và chống lại các mối đe dọa, hiện tại CEX cần “hôn phối” với DEX. Cụ thể, chúng cần các layer hợp đồng thông minh có thể được đưa lên on-chain như phần backend (phụ trợ) cho fronend (giao diện người dùng) tập trung.
Nhu cầu này đang nổi lên khi cơ sở hạ tầng mới về khả năng tương tác giúp cuộc “hôn phối” giữa CEX và DEX trở nên khả thi.
Tất nhiên, ngoài hack, còn có những mối đe dọa khác. FTX sụp đổ sau khi các nhà quản lý trộn lẫn tài sản người dùng và làm mất hàng tỷ USD tiền của khách hàng vào tay quỹ Alameda Research. Chưa hết, Binance và Coinbase, hai sàn giao dịch lớn nhất, liên tục bị cơ quan quản lý tài chính quyền lực nhất thế giới chĩa mũi dùi.
Trong lúc đó, DEX lại cung cấp lá chắn chống lại ba mối đe doạ: hack, gian lận và vi phạm quy định. Và lần đầu tiên, chúng còn cạnh tranh trên một tính năng đã tạo nên sự khác biệt của CEX cho đến nay: khả năng giao dịch bất kỳ token nào từ bất kỳ chain nào.
Binance và Coinbase đã nhận ra điều này và đang tích cực phát triển các hệ thống phi tập trung của riêng mình. Động thái của các sàn CEX lớn nhất này cho thấy: DEX không nhất thiết phải là đối thủ cạnh tranh với các sàn giao dịch tập trung; chúng là mảnh ghép bổ sung hoàn hảo.
Đây là lý do mọi sàn CEX đều cần DEX (và ngược lại).
Nói chung, DEX mạnh mẽ hơn CEX, nhưng lịch sử cho thấy chúng không thể cạnh tranh CEX về các tính năng - như token giao dịch được phát hành trên các blockchain riêng biệt. Tuy nhiên, những cải thiện cơ sở hạ tầng interchain giờ đây đã cho phép DEX thực hiện điều đó và xử lý các giao dịch nhanh hơn bằng cách mở rộng quy mô theo chiều ngang.
Tuy nhiên, có thể tính năng cốt lõi của DEX - phi tập trung - đã khiến nhiều người dùng tránh xa. Không phải ai cũng muốn quản lý private key của mình. Do đó, cho dù đo bằng người dùng hay USD, việc áp dụng rộng rãi crypto sẽ không trở thành hiện thực nếu thiếu các sàn tập trung.
Trong khi đó, với DEX, các giao dịch được xuất bản on-chain. Người dùng có thể xác minh tính toàn vẹn của tiền gửi và xem chúng đang được sử dụng ở đâu. Các nguồn tiền vẫn có thể bị trộn lẫn, nhưng khó che giấu sự thật đó với người dùng hơn.
Không phải mọi giao dịch đều cần được ghi lại on-chain. Nhưng một DEX chạy trên phần backend có thể định kỳ hiển thị nơi tiền được lưu trữ và cách chúng được sử dụng. Và người dùng có thể xác minh tiền của mình vẫn an toàn bằng cách sử dụng block explorer.
Tuy nhiên trên DEX, việc tích hợp thông tin off-chain có thể khó khăn, đòi hỏi các oracle phức tạp và mong manh. Trên các sàn giao dịch tập trung, điều này không phải vấn đề. Chúng có thể dễ dàng xử lý các quy trình KYC và chống rửa tiền, chọn các token để niêm yết và áp dụng các bộ lọc khác nhau theo quy định trong khu vực pháp lý của chúng. Như thế, một CEX hoạt động với một DEX trên phần backend có thể xây dựng nhiều giao diện người dùng để phục vụ các khu vực pháp lý khác nhau.
Tương tự, không thể dừng bất kỳ DEX backend nào kế thừa các thuộc tính của Bitcoin. Một hệ thống như vậy không bao giờ bị giám sát, tức là không có người gác cổng. Đây là lý do Bitcoin được sử dụng cho cả mục đích tốt lẫn xấu: từ những người bất đồng chính kiến đến giới tội phạm.
Đối với các sàn giao dịch tập trung, một phần backend phi tập trung thực hiện cùng chức năng: đảm bảo với người dùng rằng bất kể các quan chức chính phủ có làm gì đối với nhà điều hành sàn giao dịch, các hệ thống xử lý giao dịch vẫn nằm ngoài tầm với của họ.
Tuy nhiên, trong mọi làn sóng nhiệt tình dành cho crypto, CEX vẫn luôn đóng vai trò là điểm khởi đầu và trải nghiệm tương tác chính cho phần lớn người dùng. Có hai lý do chính:
1. Với cơ sở dữ liệu để xử lý các giao dịch, CEX cung cấp thông lượng lớn hơn và nhanh hơn.
2. Tương tự, một cơ sở dữ liệu trung gian giúp CEX dễ dàng niêm yết các cặp token trên các blockchain khác nhau. Trong khi đó, các DEX bị giới hạn giao dịch theo cặp token trên cùng một blockchain. Giao dịch một cặp như ETH-BTC là điều không thể.
Tuy nhiên, những cải tiến về khả năng tương tác (interoperability) của blockchain đã thay đổi cuộc chơi của DEX trên cả hai yếu tố này. Các mạng có khả năng tương tác như Axelar xử lý General Message Passing giữa các blockchain đã cho phép các DEX cung cấp các giao dịch swap cross-chain.
Trên phần backend, các khả năng cross-chain như nhau đồng nghĩa với việc các loại ứng dụng Web3 hiện có thể mở rộng theo chiều ngang. Các DEX đang tránh tắc nghẽn bằng cách xây dựng “appchain” dành riêng cho thông lượng của mình hoặc bằng cách chọn các chain có thông lượng nhanh nhất. Các thiết lập này hiện có thể kết nối với người dùng, tài sản và ứng dụng được lưu trữ trên các chain khác.
Khả năng tương tác dọn đường cho việc tiếp tục mở rộng quy mô theo chiều ngang: các ứng dụng có thể chuyển sang các công nghệ blockchain mới hơn và nhanh hơn khi chúng xuất hiện mà không cần yêu cầu người dùng di chuyển đến các chain mới.
Cuối cùng, và có lẽ hứa hẹn nhất, một DEX backend cho phép CEX kết hợp với các nhà xây dựng khác, tích hợp các tính năng và hiệu ứng mạng vào các sản phẩm “superapp” mới. Nhìn chung, cơ sở hạ tầng blockchain đang nhanh chóng đạt đến điểm mà việc xây dựng các ứng dụng phi tập trung không còn là vấn đề nguyên tắc, mà là vấn đề lợi thế cạnh tranh và cuối cùng - khả năng sống còn.
Từ sớm, Binance đã nhận ra tầm quan trọng của việc xây dựng blockchain phi tập trung và DEX của riêng mình. Đầu năm nay, Coinbase cũng thông báo tung ra blockchain Layer 2 tên là Base. Xu hướng này cho thấy các sàn CEX đều cần DEX.
Trong quá khứ, các sàn CEX đã mất hàng tỷ USD từ các đợt tấn công liên tiếp: hack từ bên ngoài (Mt. Gox), dùng quỹ nội bộ sai mục đích (FTX) và mới nhất là bị pháp luật đàn áp (Binance và Coinbase). Trong khi đó, các sàn DEX ít bị ảnh hưởng bởi ba yếu tố này.
Tất nhiên, CEX vẫn rất quan trọng đối với những người dùng không muốn tự quản lý tài sản (self-custody) và đối với những nhà vận hành cần tuân thủ quyền tài phán. Để đáp ứng những nhu cầu đó và chống lại các mối đe dọa, hiện tại CEX cần “hôn phối” với DEX. Cụ thể, chúng cần các layer hợp đồng thông minh có thể được đưa lên on-chain như phần backend (phụ trợ) cho fronend (giao diện người dùng) tập trung.
Nhu cầu này đang nổi lên khi cơ sở hạ tầng mới về khả năng tương tác giúp cuộc “hôn phối” giữa CEX và DEX trở nên khả thi.
Lịch sử của DEX & CEX
Các DEX đầu tiên xuất hiện trong vòng vài tháng sau khi vụ hack Mt. Gox được đưa ra ánh sáng. DEX nhanh chóng trở nên phổ biến khi giúp người dùng giữ an toàn tài sản và tránh xa CEX - vốn được xem là miếng mồi ngon cho các hacker. Thật vậy, theo dữ liệu đến năm 2020, những kẻ tấn công bên ngoài đã bỏ túi hơn 15 tỷ USD từ Mt. Gox và các thế hệ CEX tiếp theo. Tuy nhiên, những sàn CEX kế vị cũng dần trưởng thành và các vụ hack giảm đi nhiều. Ngày nay, trên danh nghĩa, CEX xử lý khối lượng gấp 10-100 lần so với DEX.Tất nhiên, ngoài hack, còn có những mối đe dọa khác. FTX sụp đổ sau khi các nhà quản lý trộn lẫn tài sản người dùng và làm mất hàng tỷ USD tiền của khách hàng vào tay quỹ Alameda Research. Chưa hết, Binance và Coinbase, hai sàn giao dịch lớn nhất, liên tục bị cơ quan quản lý tài chính quyền lực nhất thế giới chĩa mũi dùi.
Trong lúc đó, DEX lại cung cấp lá chắn chống lại ba mối đe doạ: hack, gian lận và vi phạm quy định. Và lần đầu tiên, chúng còn cạnh tranh trên một tính năng đã tạo nên sự khác biệt của CEX cho đến nay: khả năng giao dịch bất kỳ token nào từ bất kỳ chain nào.
Binance và Coinbase đã nhận ra điều này và đang tích cực phát triển các hệ thống phi tập trung của riêng mình. Động thái của các sàn CEX lớn nhất này cho thấy: DEX không nhất thiết phải là đối thủ cạnh tranh với các sàn giao dịch tập trung; chúng là mảnh ghép bổ sung hoàn hảo.
Đây là lý do mọi sàn CEX đều cần DEX (và ngược lại).
DEX bảo mật, CEX dễ sử dụng
Phi tập trung giúp hệ thống ít thất bại và ít bị tấn công hơn. Đây chính là nguyên tắc đã thúc đẩy việc tạo ra các phương pháp iteration (lặp lại) sớm nhất của Internet - trong nỗ lực giúp các hệ thống máy tính chống lại tấn công hạt nhân. Tuổi thọ và độ tin cậy của hệ thống Bitcoin và Ethereum cũng là minh chứng cho sự mạnh mẽ của cách tiếp cận phi tập trung.Nói chung, DEX mạnh mẽ hơn CEX, nhưng lịch sử cho thấy chúng không thể cạnh tranh CEX về các tính năng - như token giao dịch được phát hành trên các blockchain riêng biệt. Tuy nhiên, những cải thiện cơ sở hạ tầng interchain giờ đây đã cho phép DEX thực hiện điều đó và xử lý các giao dịch nhanh hơn bằng cách mở rộng quy mô theo chiều ngang.
Tuy nhiên, có thể tính năng cốt lõi của DEX - phi tập trung - đã khiến nhiều người dùng tránh xa. Không phải ai cũng muốn quản lý private key của mình. Do đó, cho dù đo bằng người dùng hay USD, việc áp dụng rộng rãi crypto sẽ không trở thành hiện thực nếu thiếu các sàn tập trung.
DEX minh bạch, CEX tuân thủ luật pháp
Trước khi sụp đổ thảm hại, FTX từng là một trong những sàn giao dịch tập trung thành công nhất được nhiều người biết đến. Vấn đề là, người dùng không có cách gì để xác minh FTX đang sử dụng tiền của họ như thế nào. Họ gửi tiền để giao dịch, kiếm lợi nhuận… nhưng tiền đã bị đem đi “đánh bạc” và mất sạch.Trong khi đó, với DEX, các giao dịch được xuất bản on-chain. Người dùng có thể xác minh tính toàn vẹn của tiền gửi và xem chúng đang được sử dụng ở đâu. Các nguồn tiền vẫn có thể bị trộn lẫn, nhưng khó che giấu sự thật đó với người dùng hơn.
Không phải mọi giao dịch đều cần được ghi lại on-chain. Nhưng một DEX chạy trên phần backend có thể định kỳ hiển thị nơi tiền được lưu trữ và cách chúng được sử dụng. Và người dùng có thể xác minh tiền của mình vẫn an toàn bằng cách sử dụng block explorer.
Tuy nhiên trên DEX, việc tích hợp thông tin off-chain có thể khó khăn, đòi hỏi các oracle phức tạp và mong manh. Trên các sàn giao dịch tập trung, điều này không phải vấn đề. Chúng có thể dễ dàng xử lý các quy trình KYC và chống rửa tiền, chọn các token để niêm yết và áp dụng các bộ lọc khác nhau theo quy định trong khu vực pháp lý của chúng. Như thế, một CEX hoạt động với một DEX trên phần backend có thể xây dựng nhiều giao diện người dùng để phục vụ các khu vực pháp lý khác nhau.
DEX + CEX: tự do trong khuôn khổ
Kể từ khi ra đời, crypto đã được người dùng và những người sáng tạo xem là cách để chống lại các chính phủ có khả năng lạm quyền. Nhiều chính phủ đã đưa các địa chỉ Bitcoin vào danh sách đen, tịch thu các kho Bitcoin và theo dõi người dùng - nhưng chưa ai thành công trong việc ngăn chặn mạng.Tương tự, không thể dừng bất kỳ DEX backend nào kế thừa các thuộc tính của Bitcoin. Một hệ thống như vậy không bao giờ bị giám sát, tức là không có người gác cổng. Đây là lý do Bitcoin được sử dụng cho cả mục đích tốt lẫn xấu: từ những người bất đồng chính kiến đến giới tội phạm.
Đối với các sàn giao dịch tập trung, một phần backend phi tập trung thực hiện cùng chức năng: đảm bảo với người dùng rằng bất kể các quan chức chính phủ có làm gì đối với nhà điều hành sàn giao dịch, các hệ thống xử lý giao dịch vẫn nằm ngoài tầm với của họ.
Khả năng kết hợp, khả năng tương tác và mở rộng theo chiều ngang
Đối với nhiều tín đồ crypto thực thụ, các sàn giao dịch phi tập trung vẫn luôn là giấc mơ: tiền điện tử được phi tập trung và chạy trên các hệ thống phi tập trung.Tuy nhiên, trong mọi làn sóng nhiệt tình dành cho crypto, CEX vẫn luôn đóng vai trò là điểm khởi đầu và trải nghiệm tương tác chính cho phần lớn người dùng. Có hai lý do chính:
1. Với cơ sở dữ liệu để xử lý các giao dịch, CEX cung cấp thông lượng lớn hơn và nhanh hơn.
2. Tương tự, một cơ sở dữ liệu trung gian giúp CEX dễ dàng niêm yết các cặp token trên các blockchain khác nhau. Trong khi đó, các DEX bị giới hạn giao dịch theo cặp token trên cùng một blockchain. Giao dịch một cặp như ETH-BTC là điều không thể.
Tuy nhiên, những cải tiến về khả năng tương tác (interoperability) của blockchain đã thay đổi cuộc chơi của DEX trên cả hai yếu tố này. Các mạng có khả năng tương tác như Axelar xử lý General Message Passing giữa các blockchain đã cho phép các DEX cung cấp các giao dịch swap cross-chain.
Trên phần backend, các khả năng cross-chain như nhau đồng nghĩa với việc các loại ứng dụng Web3 hiện có thể mở rộng theo chiều ngang. Các DEX đang tránh tắc nghẽn bằng cách xây dựng “appchain” dành riêng cho thông lượng của mình hoặc bằng cách chọn các chain có thông lượng nhanh nhất. Các thiết lập này hiện có thể kết nối với người dùng, tài sản và ứng dụng được lưu trữ trên các chain khác.
Khả năng tương tác dọn đường cho việc tiếp tục mở rộng quy mô theo chiều ngang: các ứng dụng có thể chuyển sang các công nghệ blockchain mới hơn và nhanh hơn khi chúng xuất hiện mà không cần yêu cầu người dùng di chuyển đến các chain mới.
Cuối cùng, và có lẽ hứa hẹn nhất, một DEX backend cho phép CEX kết hợp với các nhà xây dựng khác, tích hợp các tính năng và hiệu ứng mạng vào các sản phẩm “superapp” mới. Nhìn chung, cơ sở hạ tầng blockchain đang nhanh chóng đạt đến điểm mà việc xây dựng các ứng dụng phi tập trung không còn là vấn đề nguyên tắc, mà là vấn đề lợi thế cạnh tranh và cuối cùng - khả năng sống còn.
